Wspieranie pacjentów w codziennych czynnościach w pracy terapeuty zajęciowego (Jak skutecznie uczyć pacjentów niezależności, np. przygotowywania posiłków czy samoobsługi)

2025-04-14
Wspieranie pacjentów w codziennych czynnościach w pracy terapeuty zajęciowego (Jak skutecznie uczyć pacjentów niezależności, np. przygotowywania posiłków czy samoobsługi)
Kategoria:   2025

W terapii zajęciowej wspieranie pacjentów w codziennych czynnościach (tzw. ADL – Activities of Daily Living) to kluczowy obszar, który ma na celu zwiększenie ich niezależności i poprawę jakości życia. Poniżej znajdziesz wskazówki, jak skutecznie uczyć pacjentów samodzielności, szczególnie w kontekście takich działań jak przygotowywanie posiłków czy samoobsługa.

1. Indywidualne podejście do pacjenta:

Każdy pacjent jest inny – różni się poziomem sprawności, motywacją, doświadczeniem życiowym czy schorzeniem. Dlatego:

2. Metoda małych kroków:

Podziel czynność na mniejsze etapy – np. przygotowanie herbaty:

  1. wzięcie czajnika,
  2. nalanie wody,
  3. włączenie czajnika,
  4. przygotowanie kubka i torebki herbaty,
  5. zalanie wrzątkiem.

Każdy etap może być osobno ćwiczony i w razie potrzeby wspierany (np. fizycznie lub werbalnie).

3. Techniki nauczania:

  • pokaz z objaśnieniem – terapeuta wykonuje czynność krok po kroku, komentując działania,
  • wspólne wykonywanie czynności – terapeuta i pacjent razem przechodzą przez zadanie,
  • samodzielna próba pacjenta z korektą – pacjent działa sam, a terapeuta w razie potrzeby koryguje błędy,
  • wzmocnienia pozytywne – pochwały, podkreślanie postępów zwiększają motywację.

4. Adaptacje i pomoce:

  • zastosowanie sprzętu wspomagającego (np. sztućce z grubszymi uchwytami, podkładki antypoślizgowe),
  • dostosowanie środowiska (np. dobrze oświetlone miejsce pracy, oznaczenie szafek),
  • upraszczanie zadań lub zmiana kolejności kroków, by były łatwiejsze do wykonania.

5. Praca nad motywacją i poczuciem sprawczości:

  • umożliwiaj wybór zadań („Czy wolisz dziś zrobić kanapkę, czy herbatę?”),
  • zachęcaj do podejmowania decyzji,
  • celebruj małe sukcesy.

6. Systematyczność i powtarzalność:

  • codzienne, regularne ćwiczenie tych samych czynności wzmacnia pamięć proceduralną,
  • stopniowe wycofywanie wsparcia pozwala zwiększyć niezależność.

7. Współpraca z rodziną/opiekunami:

  • Edukuj bliskich pacjenta, jak wspierać go w sposób motywujący, a nie wyręczający,
  • Zachęcaj ich do podtrzymywania zdobytych umiejętności w domu.

Wyjątkowo istotnym elementem jest zastosowanie metody małych kroków, polegającej na rozbiciu złożonej czynności na możliwie najprostsze i logiczne etapy, które pacjent może przyswoić i opanować po kolei. Każdy etap jest dostosowany do możliwości pacjenta i stopniowo wprowadzany, często z różnymi formami wsparcia.

Schemat stosowania metody małych kroków:

  1. wybierz czynność, której chcesz nauczyć pacjenta (np. przygotowanie kanapki),
  2. rozbij ją na logiczne, małe etapy - najlepiej zapisać je w kolejności,
  3. określ poziom wsparcia potrzebny do każdego kroku (pełna pomoc fizyczna, podpowiedź werbalna, brak pomocy),
  4. ucz każdego etapu osobno - zacznij od tego, który pacjent jest w stanie opanować najszybciej,
  5. wprowadzaj kolejne kroki w miarę opanowywania wcześniejszych,
  6. wzmacniaj pozytywnie każdy postęp - pochwała, uśmiech, uznanie,
  7. powtarza j utrwalaj, aż pacjent osiągnie samodzielność lub maksymalny możliwy poziom niezależności.

 Rodzaje wsparcia przy każdym kroku:

  • pełna pomoc fizyczna – terapeuta wykonuje ruchy razem z pacjentem,
  • częściowa pomoc fizyczna – np. nakierowanie ręki,
  • podpowiedź werbalna – „Teraz weź kromkę chleba”,
  • wskazanie gestem lub wzrokiem – pokazanie, co teraz zrobić,
  • samodzielność – pacjent wykonuje krok bez pomocy.

Przykład: mycie zębów

  1. wejście do łazienki,
  2. wzięcie szczoteczki i pasty,
  3. nałożenie pasty,
  4. zwilżenie szczoteczki,
  5. szczotkowanie zębów (ustalone techniką: np. 2 minuty, górna – dolna szczęka),
  6. wypłukanie ust,
  7. umycie szczoteczki i odłożenie,
  8. wytarcie buzi,
  9. umycie rąk,
  10. wyjście z łazienki.

ARKUSZ ANALIZY ZADANIA – UMYCIE ZĘBÓW

Imię pacjenta:
Data badania:

Tabela analizy czynności:

Nr

Etap czynności

Czy wykonano?

Rodzaj pomocy

1

Wejście do łazienki

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

2

Znalezienie szczoteczki do zębów

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

3

Znalezienie pasty do zębów

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

4

Odkręcenie tubki z pastą

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

5

Nałożenie pasty na szczoteczkę

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

6

Zwilżenie szczoteczki wodą

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

7

Szczotkowanie zębów (górne)

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

8

Szczotkowanie zębów (dolne)

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

9

Szczotkowanie języka

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

10

Wypłukanie ust wodą

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

11

Umycie szczoteczki

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

12

Odłożenie szczoteczki i pasty

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

13

Wytarcie ust ręcznikiem

☐ TAK ☐ NIE

☐ Fizyczna ☐ Werbalna ☐ Brak

Obserwacje terapeuty / uwagi:

 

Ocena ogólna:

 

Poziom samodzielności: ☐ Wysoki ☐ Średni ☐ Niski
Potrzebne dalsze ćwiczenia w zakresie:

 

 

Bibliografia:

Zadworna-Cieślak, M., & Ogińska-Bulik, N. (2010).
Terapia zajęciowa – podstawy i zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Szczegielniak, A. (red.) (2014).
Terapia zajęciowa. Teoria i praktyka. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.